Zazwyczaj spadek kojarzy się z pewnym przysporzeniem majątkowym, jednak nie zawsze tak to wygląda. W skład spadku wchodzą bowiem nie tylko należące do zmarłego nieruchomości, pojazdy czy środki zgromadzone na rachunkach bankowych, ale też zaciągnięte przez niego długi i zobowiązania. Spadkobiercy nierzadko znajdują się w sytuacji, kiedy wysokość długów zmarłego znacznie przewyższa pozostawiony przez niego majątek. Jak w takim razie bronić się przed odpowiedzialnością za wierzytelności zmarłego?
Jednym ze sposobów jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Za powstałe długi spadkobierca odpowiada wówczas do wysokości zgromadzonego w sprawie inwentarza. Wiąże się to jednak z obowiązkiem sporządzenia inwentarza, odpowiadania na wezwania do zapłaty i inne czynności wierzycieli. Spadkobiercy, którzy chcą oszczędzić sobie tych nieprzyjemności powinni złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Termin na złożenie takiego oświadczenia biegnie od dnia dowiedzenia się o przysługującym uprawnieniu i liczy 6 miesięcy. Szczególnie chętnie z tej instytucji korzystają opiekunowie prawni małoletnich, chcąc zadbać o ich interes i odsunąć widmo spłaty długów zmarłego.
Odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem małoletniego a w związku z tym na dokonanie takiej czynności rodzic lub opiekun uzyskać musi zgodę sądu rodzinnego. Konieczne będzie wykazanie, iż spadek obciążony jest długami a jego odrzucenie jest zgodne z najlepiej rozumianym interesem małoletniego.
Wniosek taki złożyć należy do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego. Jeśli zatem nawet postępowanie spadkowe toczy się w innej części kraju, to zgodę wyda sąd najbliższy dla miejsca zamieszkania dziecka. Na czas trwania postępowania 6 miesięczny termin na złożenie oświadczenia ulega zawieszeniu. Po uzyskaniu zgody niezwłocznie należy złożyć stosowne oświadczenie przed sądem lub notariuszem.
Zauważyć jednak należy, iż od 15 listopada 2023 roku zmieniły się przepisy regulujące odrzucenie spadku przez małoletniego w zakresie konieczności uzyskania przez rodzica lub opiekuna prawnego zgody sądu rodzinnego na dokonanie takiej czynności. Ustawodawca wprowadził wyjątki, kiedy zgoda sądu nie będzie konieczna.
Będzie to możliwe w dwóch sytuacjach opisanych w art. 101 §4 k.r.i.o.:
- małoletni nabył spadek poprzez odrzucenie spadku przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska a drugi rodzic wyraża na to zgodę albo wspólnie składa oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego,
- spadek odrzucają inni zstępni rodziców małoletniego, czyli jego rodzeństwo.
Wówczas nie ma konieczności uzyskania zgody sądu rodzinnego. Podczas składania swojego oświadczenia o odrzuceniu spadku lub bezpośrednio po nim należy złożyć oświadczenie w imieniu małoletniego. W razie odrzucania spadku w imieniu małoletniego (na przykład po zmarłym małżonku rozwiedzionym) oświadczenie można złożyć w sytuacji kiedy spadek po nim odrzuciło pozostałe rodzeństwo dziecka.
