Pomimo szczególnej pozycji testamentu w systemie prawa cywilnego oraz zasady favor testamenti (próby utrzymania rozrządzeń testamentowych w razie wątpliwości z jego interpretacją) często sporządzone akty ostatniej woli zmarłego nie mogą się ostać. Wynika to z różnego rodzaju wad, którymi dotknięte są testamenty – dotyczy to w szczególności tych sporządzonych w domowym zaciszu, ale nie tylko. Wady równie dobrze mogą tkwić w testamentach notarialnych czy tych sporządzonych przez urzędników. Na co więc należy uważać przy sporządzaniu testamentu?
Własnoręczność testamentu
Chyba najwięcej problemów pojawia się przy okazji samego spisania testamentu. Artykuł 949 §1 kodeksu cywilnego stanowi wprost, iż testament tzw. holograficzny musi być sporządzony w ten sposób, że spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, opatrzy datą i podpisze. O ile testament bez daty może jeszcze się wybronić przed sądem o tyle brak własnoręczności stanowi jego o nieważności. Wymóg napisania w całości pismem ręcznym dotyczy całego testamentu. Nie jest więc możliwe jego wydrukowanie i podpisanie. Tak samo nie jest możliwe napisanie testamentu przez członka rodziny czy przyjaciela i złożonej pod nim jedynie własnoręcznego podpisu. Przepisy aktualnej nie przewidują odstępstw od tej zasady.
Pamiętać należy, iż testament sporządzony na komputerze a następnej podpisany kwalifikowanym podpisem elektronicznym również jest nieważny – i takie bowiem pomysły mają współcześni spadkodawcy.
Testament wspólny
Drugim najczęstszym błędne który popełniają spadkodawcy jest wspólne sporządzenie testamentu. Czynią to zazwyczaj małżonkowie, którzy kierując się faktem pozostawania w ustawowym systemie współwłasności majątkowej małżeńskiej intuicyjnie chcą również “wspólnie” rozporządzić swoim majątkiem. Niestety ich intuicja jest w tym przypadku zwodnicza.
Ustawodawca nie pozostawia w tej kwestii wątpliwości wprost wskazując w art. 942 k.c. iż testament dotyczyć może tylko rozrządzeń jednej osoby. Wszystkie zatem testamenty wspólne małżonków czy rodzeństwa są nieważne.
Sporządzenie testamentu wspólnego jest też sprzeczne z wymogiem własnoręczności – testament wspólny będzie bowiem zawsze napisany przez jednego z małżonków.
Warunki i terminy w testamencie
Niekiedy relacje rodzinne bywają trudne, spadkodawcy mają ciężkie charaktery i sporządzają testamenty z zastrzeżeniem warunku. Próbują w ten sposób zmusić potencjalnych spadkodawców do określonego zachowania, np. wyjścia za mąż, ukończenia studiów czy pogodzenia się z rodzeństwem. Takie warunki znajdujące się w testamencie są z mocy ustawy nieważne i traktuje się testament jakby nie było nimi obarczony. Z uwagi jednak na szacunek dla woli zmarłego w sytuacji, kiedy z treści samego testamentu albo okoliczności faktycznych wynika, że bez tak określonego warunku spadkodawca nigdy nie dokonałby rozrządzeń testamentowych w takim kształcie – to traktuje się je jako nieważne.
Testament będzie ważny również wówczas, jeśli co prawda został w nim zastrzeżony warunek, ale w chwili śmierci spadkodawcy został już spełniony. Nie ma wówczas znaczenia fakt, że znalazł się w treści testamentu.
Pamiętać należy, że przepisy prawa spadkowego przewidują możliwość dokonania substytucji, czyli wskazania tzw. zapasowych dziedziców. Ta instytucja w pewnym zakresie może być pomocna i zastąpić warunek.
Brak świadków testamentu ustnego
Przepisy kodeksu cywilnego przewidują, iż w razie obawy rychłej śmierci możliwe jest sporządzenie testamentu poprzez jego ustne wypowiedzenie w obecności trzech świadków, którzy następnie spiszą protokół dokumentujący wskazaną czynność. Rzadko zdarza się, aby tak wyrażona ostatnia wola zmarłego nie była obarczona brakami. Często okazuje się, że świadkowie testamentu ustnego, z racji ich statusu spadkobiercy lub zapisobiercy, nie mogą być świadkami. Czasem świadkowie spisują protokół, po czym w sądzie okazuje się, iż ostatnią wolę zmarły ujawnił im np. podczas spotkań towarzyskich lub pozostając w dobrym zdrowiu – nie sposób wówczas mówić o obawie rychłej śmierci. Takie testamenty niekiedy podpisane są przez mniejszą niż wymagana liczba świadków albo tylko przez osobę sporządzającą protokół. Błędy te niestety dyskwalifikują tak sporządzony testament.
Testament nie odzwierciedla woli spadkodawcy
Niestety zdarza się tak, że to czego chciał zmarły a to co zostało wpisane w testamencie nie są ze sobą spójne. Często dotyczy to małżonków, którzy dzielą swój majątek rozdając wchodzące w jego skład przedmioty – nie pamiętają jednak lub nie biorą pod uwagę faktu, iż po ustaniu małżeństwa majątek wspólny małżonków przekształci się we współwłasność w częściach ułamkowych. Rozdając “całość” praw do przedmiotu w rzeczywistości zmarły przekazuje spadkobiercom przypadający mu udział w majątku małżonków.
Spadkodawcy często wskazują dziedziców w udziałach, które po podsumowaniu przekraczają całość spadku, np. w łącznej wysokości 19/15. Rozdają przedmioty, które w istocie nie są ich własnością, bo np. są dożywotnikami, dzierżawcami lub najemcami. Takie rozrządzenia każdorazowo będą wymagały badania woli spadkodawcy i próby utrzymania testamentu w mocy.
Zdarza się również, iż podczas spisywania ostatniej woli zmarłego wygłaszanej ustnie, w obecności pracownika gminy, jego wola zostanie zniekształcona. Urzędnicy rzadko kiedy sporządzają takie testamenty.
Jeśli spadkodawca nie wie jak najpełniej oddać swoją ostatnią wolę za pomocą testamentu to istnieje również ryzyko, iż nawet notariusz odmiennie zapisze ją w testamencie w formie aktu notarialnego.
Najbezpieczniejszym rozwiązaniem przy sporządzaniu testamentu będzie skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Przede wszystkim poradzi jak skutecznie odzwierciedlić swoją wolę w testamencie oraz jak uniknąć błędów przy jego sporządzaniu. Pozwoli to uniknąć sytuacji w której ostatnia wola zmarłego nie będzie mogła z przyczyn formalnych zostać zrealizowana. Może również pomóc w przygotowaniu testamentu zarówno własnoręcznego jak i zawartego w formie aktu notarialnego.
