Co znaczy, że mam coś zapisane w testamencie?
Niezwykle popularnym stwierdzeniem w temacie dziedziczenia i spadków jest to, iż osoba „ma coś zapisane” od spadkobiercy. Niejednokrotnie spotkać można się z oświadczeniami „babcia zapisała mi mieszkanie”, „dziadek zapisał na mnie samochód” i tym podobne. W większości przypadków autorzy tychże wypowiedzi spotykają się z głębokim rozczarowaniem – inaczej wyobrażali sobie bowiem owe „zapisanie”. Skąd zatem wynika niezrozumienie?
Osoby, którym obiecano lub przekazano informację o „zapisie” zazwyczaj mają na myśli dwie różne (choć podobne) instytucje prawa cywilnego. Mowa o zapisie zwykłym i zapisie windykacyjnym.
Zapis zwykły zakorzeniony jest w polskim porządku prawnym już głęboko i od dziesięcioleci funkcjonuje w obrocie prawnym. Natomiast zapis windykacyjny, będący w istocie powrotem do wywodzącej się jeszcze z czasów prawa rzymskiego instytucji legatu windykacyjnego, pojawił się w polskim kodeksie cywilnym dopiero w 2011 roku i wciąż stanowi pewnego rodzaju novum. Powszechne rozumienie „zapisu” najbardziej jednak jest zbliżone do zapisu windykacyjnego.
Zapis zwykły
Uregulowany w art. 986 k.c. zapis zwykły polega na zobowiązaniu przez spadkobiercę w testamencie spadkobierców do spełnienia na rzecz określonej osoby (zapisobiercy) wskazanego świadczenia. Może ono przybierać różną formę. Zapisobiorcy od chwili ogłoszenia testamentu przysługuje więc jedynie roszczenie do spadkobierców, aby spełnili treść zapisu. Nie staje się automatycznie właścicielem danej rzeczy, nie są mu wypłacane od razu żadne środki ani spełnianie inne świadczenia. To właśnie w tym miejscu większość zapisobierców spotyka rozczarowanie – oczekiwali bowiem, że z chwilą śmierci zapisodawcy od razu otrzymają „zapisane” im rzeczy. Tymczasem niejednokrotnie czeka ich batalia ze spadkobiercami, którzy wcale nie musza być skorzy zapis wypełnić i odwlekają jego wykonanie w czasie. Może również okazać się, iż spadkobiercy spadku nie przyjmą co pociągnie za sobą dalsze trudności w wykonaniu zapisu zwykłego.
Co ciekawe zapis zwykły może zostać ustanowiony z zastrzeżeniem warunku albo terminu. Przykładowo można uzależnić zapis od warunku ukończenia studiów, pozostania w kraju czy osiągnięcia pewnego wieku.
Zapis windykacyjny
Najbardziej zbliżony do powszechnego rozumienia „zapisu” jest paradoksalnie całkiem nowa w kodeksie cywilnym instytucja zapisu windykacyjnego Zgodnie z art. 9811 k.c. polega on na postanowieniu w testamencie, iż oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. „Zapisana” rzecz nie wejdzie więc w skład majątku spadkowego, tylko od razu stanie się własnością oznaczonej osoby. Nie będzie również jak w przypadku zapisu zwykłego wymagana od zapisobiorcy aktywność w obszarze wyegzekwowania spełnienia zapisu. Sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku prócz wymienienia spadkobierców zwierać będzie również punkt mówiący o nabyciu określonego przedmiotu w drodze zapisu windykacyjnego.
Z uwagi na doniosłe skutki ustanowienia omawianego zapisu ustawodawca przewidział ograniczenia co do przedmiotu zapisu. Mogą go stanowić wyłącznie wymienione w art. 981 1 §2 k.c.:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości;
2) zbywalne prawo majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Odmiennie niż w przypadku zapisu zwykłego ustanowienie omawianego zapisu z zastrzeżeniem warunku lub terminu uważa się za nieistniejące. Wynika to z charakteru wskazanej instytucji – z chwilą otwarcia spadku zapisobierca nabywa określony przedmiot. Niemożliwe więc byłoby uzależnienie przejścia prawa własności od mającego wydarzyć się w nieokreślonej przyszłości zdarzenia.
Inne „zapisy”
Niekiedy również myśląc o „zapisaniu” obdarowani mają na myśli uczynienie na ich rzecz darowizny jeszcze za życia spadkobiercy, czy zawarcie umowy z następcą gospodarstwa rolnego. Instytucjom tym poświęcony został osobny temat na naszym blogu. Jeśli masz wątpliwości co zostało Tobie „zapisane” albo chciałbyś, aby uczyniony przez Ciebie zapis był zgodny z Twoją wolą i skutecznie wykonany skontaktuj się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który rozwieje wszelkie wątpliwości i doradzi obranie odpowiedniej instytucji prawa cywilnego.
