Istniejące w polskim porządku prawnym instytucje pozwalające rozporządzić swoim majątkiem jeszcze za życia jak darowizna czy dożywocie oraz na wypadek śmierci jak testament czy dziedziczenie ustawowe dają możliwość ustalenia jasnej i klarownej przyszłości dotyczącej majątku spadkowego. Nie są jednak w stanie całkowicie zabezpieczyć spadkodawcy na wypadek nagłej i niespodziewanej śmierci. Szczególnie istotne znaczenie ma to dla osób prowadzących działalność gospodarczą, która wymaga ciągłości działania i nie może pozwolić sobie na przedłużające się niekiedy spory związane z dziedziczeniem.
DYSPOZYCJA WKŁADEM NA WYPADEK ŚMIERCI
Jednym ze sposobów zabezpieczenia swojego majątku na wypadek nagłej śmierci jest przewidziana w art. 56 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2488 z późn. zm.) możliwość złożenia dyspozycji wypłaty z rachunku bankowego wskazanej osobie określonej kwoty pieniężnej. Bank wypłaci środki jednak jedynie członkom najbliższej rodziny, a więc małżonkowi, wstępnym (rodzicom, dziadkom, pradziadkom itd.), zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom itd.) oraz rodzeństwu.
Właściciel rachunku może złożyć wiele dyspozycji wskazując różne osoby i różne środki, które mają im zostać wypłacone na wypadek śmierci. Ważne jest jedynie, aby łącznie nie przekraczały one swoją wartością dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Jeśli suma na którą udzielono dyspozycji przekracza wskazane limity w pierwszej kolejności wypłaca się środki osobom wskazanym w najbardziej aktualnych poleceniach, a więc od najnowszych.
Co istotne wypłacone w ten sposób środki nie wchodzą w skład spadku i wyprzedzają dziedziczenie. Wypłatę dyspozycji poprzedza jedynie obowiązek zwrócenia przez Bank kosztów związanych z organizacją pogrzebu. Dyspozycja może być przez właściciela rachunku w każdym momencie dowolnie zmieniona.
Rozwiązanie to jest z pewnością skuteczniejsze niż założenie rachunku wspólnego (jest on wyłączony z możliwości dokonania dyspozycji na wypadek śmierci), którego posiadanie w razie śmierci właściciela rodzi niejasności i wątpliwości co do korzystania ze środków wchodzących w skład spadku. Bank powiadomi wskazane osoby o przysługującym im uprawnieniu w razie powzięcia informacji o śmierci właściciela rachunku.
Wspomnieć należy, iż wbrew obiegowej opinii ustanowienie pełnomocnictwa do rachunku nie upoważnia do dysponowania środkami po śmierci właściciela rachunku. Wygasa ono bowiem z chwilą jego śmierci i nie ma żadnego wpływu na dalsze losy środków pozostawionych na rachunku bankowym zmarłego.
ZARZĄD SUKCESYJNY
Szczególny interes w zabezpieczeniu się na wypadek nagłej śmierci mają osoby prowadzące działalność gospodarczą. Zazwyczaj długotrwałe oczekiwanie na stwierdzenie kwestii dziedziczenia wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla przedsiębiorstw, a niekiedy prowadzi nawet do ich upadku. Nawet drobiazgowe uregulowanie kwestii spadkowych w testamencie, czy za pomocą instytucji pozwalających rozporządzić majątkiem jeszcze za życie nie gwarantuje sprawnego ustalenia kwestii spadkowej. Spadkobiercy mogą bowiem popaść w konflikt, testamenty mogą być podważane a przedsiębiorstwo wymaga bieżącego nadzoru i obsługi.
Skutecznie zabezpiecza interesy przedsiębiorstwa ustanowienie nad nim zarządu sukcesyjnego. Trwać on może przez 2 lata od chwili otwarcia spadku (śmierci właściciela) a w wyjątkowych sytuacjach Sąd może wydłużyć je nawet do 5 lat. Jest to czas w którym realnie powinny być zakończone już wszelkie sprawy związane z dziedziczeniem.
Zarządca sukcesyjny może bez zgody pozostałych spadkobierców sprawować zwykły zarząd nad przedsiębiorstwem, a więc regulować zobowiązania, przyjmować zlecenia i dbać o jego prawidłowe funkcjonowanie. Zgoda pozostałych spadkodawców potrzebna będzie jedynie do czynności przekraczających zwykły zarząd, jak na przykład sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części.
Do jego ustanowienia konieczne jest powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę, wyrażenie przez wskazaną osobę zgody na pełnienie funkcji oraz dokonanie wpisu do CEiDG. Zarząd sukcesyjny jest skuteczny od chwili ujawnienia wpisu w podanym rejestrze.
Zarząd sukcesyjny może okazać się również skutecznym zabezpieczeniem interesów spółki cywilnej.
Opisane instytucje pozwalają skutecznie zabezpieczyć zarówno interesy najbliższej rodziny jak i prowadzonej działalności gospodarczej przed negatywnymi konsekwencjami nagłej śmierci.
